“Şair Kadar Çevirmen Var”

Posted by on Haziran 1, 2006 in Güncel

Türkiye’de son birkaç yıl içinde çeviri olgusu günlük hayatın birçok alanında büyük bir görünürlük kazandı. Avrupa Birliği’yle görüşmelerin resmi çevirilerinden yakın çevremizdeki savaşlarda çevirmenlerin oynadığı rollere dek birçok alanda, çok farklı çeviri süreçleri söz konusu oldu. Çeviri kültür içinde açık bir şekilde görünürlük kazandı. Bu görünürlük artacak kuşkusuz, çünkü gün geçtikçe kalabalık ve karmaşık hale gelen modern şehir hayatı, ülkeler arası göçler, küresel ticaretin değişken akımları hem insanların dilsel alışkanlıklarını kökten değiştiriyor, çokdilliliği ortaya çıkarıyor, hem de çeviriye olan günlük ihtiyacı artırıyor.

Toplumsal hayatta çeviri sürecinin ve çevirmenin görünürlük kazanması edebi çevirilerde de yankı buluyor. Geçmişte çevirilerinin hatalı yapıldığı söylenen roman çevirilerinin toplatılıp yeniden çevrilmesi, yabancı çocuk kitaplarında yer alan siyasi ya da etnik göndermelerin birebir çevrilmemesi, çevirmenin yazara yakın ya da eş bir rol talep edebilmesi gibi çok çeşitli örnekler, çevirinin ve çevirmenin toplumsal hayat içindeki yerinin yazın çevirileri açısından da ele alınması gerektiğini hatırlattı. Bu arada çeviri tartışmaları dini metinleri de içine aldı ve dini metinlerin çeviri yöntemi konusunda da önemli tartışmalar yapıldı.

Günümüzde günlük yaşam içinde çeviri süreçlerinin karmaşık ve yoğun bir hal alması, birçok durumda çeviri sürecinin ve kararlarının tanımlanmadan, incelenmeden değerlendirilmesine yol açabiliyor. Bunun sonucunda karmaşık boyutu olan çeviri olguları kısa süre geçerli, çoğu kez bireysel değerlendirmelerle ele alınıyor. Edebiyat dergilerinde, kitap tanıtımlarında, eleştiri yazılarında çeviri açısından kişisel beğenilerin öne çıkarıldığı ya da iyi/kötü çeviri gibi niteliksel karşıtlık temelinde yüzeysel sınıflandırmalara başvurulduğu görülüyor. Bu aslında şaşırtıcı bir durum, çünkü Türkiye çeviri konusunda daha en başından bilinçli adımlar atmış, çeviriyi toplumsal bütünselliği içinde anlamaya çalışmış olan nadir ülkelerden biridir. Modern Türkiye’nin kuruluşunda Encümen-i Daniş (1851), Tercüme Heyeti (1865), Telif ve Tercüme Heyetleri (1879, 1912, 1914, 1921) önemli roller oynamıştır. Daha sonra, 1939’da kurulan Tercüme Bürosu ve bu büronun yayınladığı Tercüme adlı dergi, çevirinin toplumsal hayat ve kültür içindeki yerinin kabul edilmiş olduğuna işaret etmektedir. Günümüze gelinceye dek yayınlanan çok sayıda çeviri eserin yanı sıra, çeviriyi bir meslek dalı ve bilim konusu olarak ele alan dergiler de bu geleneği sürdürmüştür. Yazılı, sözlü ve teknik çeviri alanlarını kucaklayan bu dergiler arasında Yeni Dergi, Yeni Ufuklar, Çeviri, Yazko Çeviri, BFS Dün ve Bugün Çeviri, Metis Çeviri, Tömer Çeviri, Çeviri Dergisi, Çeviri Haber, Çeviri Bülteni, Kongre.. gibi dergiler anılabilir. Bunun dışında, çeviribilimin daha yeni yeni bağımsız bir bilim dalı olarak uluslar arası kabul görmeye başladığı 1970’li yıllarda, Türkiye’de uluslar arası “Birinci Çeviribilim Sempozyumu” düzenlenmiş (1979) ve bu genç bilim alanında çalışmalar yapılmıştır.

Bugün Türkiye’nin çeşitli üniversitelerinde çeviribilim kürsüleri bulunuyor, bu alanda ulusal ve uluslar arası çalışmalar yapılıyor. Çeviribilimciler çalışmalarını sadece çeviri incelemeleriyle sınırlı tutmayıp, toplumsal yaşamın önemli olgularına yapabileceği katkıları değerlendiriyor. Bunun önemli bir örneği olarak, 1999 depreminden sonra İstanbul Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi çeviribilim bölümlerinin ve Çeviri Derneği’nin ortak olarak başlatıp yürüttüğü Afette Rehber Çevirmenlik (ARÇ) adlı, herhangi bir afet durumunda gönüllü olarak çalışacak çevirmenlerin önceden hazırlanmasına, örgütlenme ve koordinasyonuna yönelik program gösterilebilir. Bu program çerçevesinde sadece Türkiye’de değil, dünyanın çeşitli bölgelerindeki afet durumlarında gönüllü çevirmenler harekete geçmektedir. Boğaziçi Üniversitesi Çeviribilim bölümünün Kasım 2005’te düzenlediği, “Kavramlar Çevrildikçe: Çeviri Düşüncemizi Biçimlendiriyor (Mu?)” başlıklı ulusal sempozyum, ya da Hacettepe Üniversitesi mütercim tercümanlık bölümünün Mayıs, 2006’da düzenlediği “Çeviribilimde Yeni Ufuklar” adlı uluslar arası sempozyum da bu çalışmaların önemli örnekleri arasındadır. Dolayısıyla, Türkiye’de çevirinin günlük alışkanlıklar, önyargıların dışında, bilimsel zeminde ele alındığı, eleştirel ölçütlerinin, mesleki zemininin tutarlı bir şekilde tartışıldığı bir zeminde durduğumuzu söyleyebiliriz. Artık edebiyat dergilerinde, kitap tanıtımlarında, günlük gazete köşelerinde çeviriden bahsederken, toplumbilimcilere, ekonomi uzmanlarına, iletişimcilere atıfta bulunduğumuz gibi, çeviribilimcilere de atıfta bulunmamız gereken bir dönem yaşıyoruz.

Kuşkusuz ele alınmamış konular ve sorunlar kaldı geriye, film çevirileri, sözlü çeviriler, askeri çeviriler, çeviri aygıtlarının geleceği.. gibi sayısız konu var. Ve daha da önemlisi, böyle bir çerçevede yer alması gereken, değişik uzmanlık dallarından, çalışmaları doğrudan ya da dolaylı olarak çeviribilim alanıyla örtüşen daha pek çok isim var. Yine de şimdilik burada Türkiye’nin çeviri ve çeviribilim haritasının genel bir görümünü sunabildiğimize, güncel çeviri olgularının derin katmanlarına dikkat çekebildiğimize inanıyorum. Dosyada yer alan resim altlarında yer alabilecek hatalar bana aittir; kitap kapaklarının fotoğraflarını Arzu Taşçıoğlu çekti, kendisine ve dosyaya katılmak için yoğun çalışmalarından vakit ayırabilen bütün çeviribilimcilere teşekkür ediyorum. Fakat başlıca teşekkür coşkusuyla bu toplamın ortaya çıkmasını sağlayan Dilek Dizdar’a ve ÇevFor’da “şair kadar çevirmen var” diyerek çok ilginç bir olguya dikkat çeken Enver Ercan’a aittir.

(Varlık , Haziran 2006.)

DOSYA: ÇEVİRİNİN SINIRLARI VE ÇEVİRMENİN SORUMLULUKLARI

Giriş Yazıları: Çevirinin Sınırları ve Çevirmenin Sorumlulukları – Dilek Dizdar * “Şair Kadar Çevirmen Var” – Sabri Gürses * Yazılar: Çeviri Eğitimi – Ayşe Nihal Akbulut * Şiiri Şairler Çevirmeli – N. Berrin Aksoy * Çevirmen Bütün Vücuduyla Çevirir – Şebnem Bahadır * Avrupamerkezcilikten Uzak Çeviri – Özlem Berk * Aşk Dört Harfli Bir Sözcüktür! – Alev Bulut * Kültür ve Düşünce Metinleri Çevirmenliği – Elif Daldeniz * Uzmanlık Çevirisi – F. Sâkine Eruz * Çevirinin Ötekisi – Theo Hermans * Çevirmen Makine mi? – Ülker İnce * “Farklı” Dünya Görüşleri, “Farklı” Çeviriler… Ve Kuran Çevirileri – Ayşe Banu Karadağ * Çeviribilime İhtiyaç Duyanların Çevirmenler Olması Gerek – Turgay Kurultay * Çeviriye Bilimsel Bakış Ve Türkiye’deki Gelişmeler – Turgay Kurultay * Çeviri Çocuk Edebiyatı ve Çocuk Edebiyatı Çevirisi Üzerine – Necdet Neydim * “Yerelleştirme”nin Tanımı – Işın Bengi Öner * Popüler Kültür ve Çeviri – Betül Parlak * Çevirmenin Özgürlüğü – Çağlar Tanyeri * Çeviribilim Açısından Edebiyat Çevirisi – Çağlar Tanyeri

Leave a Comment

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir