Allah, Tanrı ve Karikatür
Türkiye uzayda olduğu için Dünya’dan haberler almakta bazen güçlük çekiyoruz. Bazı Avrupa gazetelerinin başlattığı karikatür savaşını da gecikmeli olarak öğrendik. Dünyanın birçok yerinde Müslümanlar bu karikatürlere karşı öfkelerini dile getirirken, biz ancak sonuncu karikatürle olayı öğrendik. Oysa Müslüman dünyayı, Hz. Muhammed’i Buddha, Hz. Musa ve Hz. İsa’yla birlikte bir bulutun üzerinde tasvir eden Fransız karikatüründen çok, Hz. Muhammed’i yine bir bulutun üzerinde, aşağıdaki intihar bombacılarına artık durmalarını, çünkü cennette yeterince bakire kalmadığını söylerken tasvir eden Danimarka karikatürü gibi örnekler öfkelendirmiş görünüyor.
Birkaç gündür sonuncu karikatürün çevirisini anlamaya çalışıyorum. Le France Soir‘da şu manşet atılmış: “Oui, on a le droit de caricaturer dieu.” Manşetin altında yer alan konuşma balonunda yer alan söz şöyle: “Râle pas, on a tous été caricaturés ici!”
Hürriyet gazetesinde manşetin çevirisi, “Evet, Tanrı’nın karikatürünü çizme hakkımız var” ve konuşma balonunun çevirisi “Söylenme Muhammed… Burada hepimizin karikatürü çizildi” olarak yer aldı. Akşam gazetesinde sadece balonunun çevirisi, Hürriyet’teki gibi aktarıldı ve Le France Soir’daki yazıdan ayrıntılar verildi.
Radikal gazetesi yazarı Hakkı Devrim, The Times‘tan çeviri yaparak baloncuğun çevirisini şöyle aktarıyor: “Buda, İsa ve Muhammed bir bulut üzerine otururken resmedilmiştir. Hz. İsa, Hz. Muhammed’e: Şikâyet etme, diyor; üçümüzün de karikatürünü çizdiler.” Devrim’in aktarımında Hz. Musa eksik, ayrıca “üçümüzün” ifadesini de kendisi ekliyor.
The Times‘taki çeviri manşet ve baloncuk sırasıyla şöyle: “We have the right to caricature God” ve “Don’t complain Muhammad, we’ve all been caricatured here.” Der Spiegel‘in İngilizce internet sayfasında çeviriler sırasıyla şöyle: “Yes, We Have the Right to Caricature God” ve “Don’t worry Muhammad, we’ve all been caricatures here.”
Örnekler daha çoğaltılabilir ve incelenebilir. Fakat The Times ve Der Spiegel çevirileri arasındaki iki fark önemli: birinde “worry,” kaygılanmak, diğerinde “complain,” şikayet etmek fiilleri kullanılmış. Ayrıca birinde “been caricatured here,” burada karikatürize edildik, diğerinde “been caricatures here,” burada karikatür olduk deniyor. Der Spiegel, “worry” çevirisiyle yumuşak bir fiil kullanıyor, oysa kaynak metindeki “râle” fiili homurdanmak, şikayet etmek gibi anlamlar içeriyor, bu açıdan “söylenme” çevirisi oldukça yerinde görünüyor. “Burada hepimizin karikatürü çizildi” çevirisiyse, The Times çevirisi gibi bir bakıma yorum, kaynak metinden birebir çeviri sanırım şöyle olabilir: “Söylenme Muhammed, burada hepimizin karikatürü var.”
Fakat bu çevirilerde benim asıl takıldığım nokta, kaynak manşetteki “dieu,” İngilizce çevirisiyle “god” yani “tanrı” sözcüğü. Le France Soir‘ın bu ifadeyle ne kastettiğini anlamakta güçlük çekiyorum: Müslüman inanışına göre, Hz. Muhammed bir tanrı değildir. Ayrıca karikatürde yer alanlar arasında bir tek Hz. İsa’nın Hıristiyanlıkta Tanrı’nın oğlu ve sureti sayılması sözkonusu, Buddha bir tanrıdır, ama Tanrı değildir ve Hz. Musa için bunların hiçbiri söylenemez. Öyleyse “tanrının karikatürünü çizmek” ne anlama geliyor? Ayrıca, Hürriyet‘te bu manşetin “Evet, Tanrı’nın karikatürünü çizme hakkımız var” şeklinde çevrilmesi nasıl bir anlam içeriyor? Gazete ya da haber çevirmeni, karikatürü yapılanların tanrı olmadığının farkında değil mi, dahası, Hıristiyanlıktan başka bir din tarafından bu inanışın kabul edilmediğini, orada bile tartışmalı olduğunu ve Müslümanlıkta Hz. Muhammed’in tanrı olduğunu ima etmenin küfür sayıldığını bilmiyorlar mı? Kanımca, kaynak metindeki bu ifade ve birebir çevirisi de çizilen karikatürler kadar sorunlu bir kültürler arası çeviri örneği sayılabilir.
Not: Le France Soir gazetesindeki karikatürü Hz. Muhammed tasvirini kaldırarak vermeyi uygun gördüm, çünkü bu yazının amacı Müslümanların tasvir konusundaki inançlarını tartışma konusu yapmak değil.
