Dil İçi Çeviriler ya da Editöryel Çeviriler

Posted by on Eylül 26, 2007 in Güncel

Teneke Yaşar Kemal’in Teneke adlı, daha önce kendisi tarafından tiyatroya da uyarlanmış olan romanının opera uyarlaması İtalya’da sahnelenirken, bu roman üzerine Leylâ Burcu Dündar’ın yaptığı ilginç bir çalışma yeniden ilgi odağı oldu. Sefa Kaplan, Hürriyet gazetesinde, Leylâ Burcu Dündar’ın Ekim 2006’da Varlık dergisinde yayımlanmış “Teneke’nin Uğradığı Metamorfoz ve Editörlük Kurumu” adlı yazısını hatırlatıyor. Burcu Dündar, romanın yayım sürecinde yayınevleri tarafından değiştirildiğini ve Yaşar Kemal’in bu müdahalelerden çoğu kez haberdar olmadığını dile getirirken, Kaplan operaya uyarlanan metnin hangi metin olduğu sorusunu soruyor.

Roman İtalyancaya Antonella Passaro tarafından ilk kez 1997 yılında yılında çevrilmiş (1999’da ikinci baskısını yapmış) ve 1962 yılında Bulgarca çeviriyle başlayan geniş bir çeviri tarihçesi var. Bu çeviri tarihçesi de yine, Leylâ Burcu Dündar ve Beyhan Uygun-Aytemiz tarafından 2004 yılında “Yazarın Yapıtlarının Çevirileri” başlığıyla ele alınmış. (Yukarıda, romanın İtalyanca son basımının kapağı.)

“Yaşar Kemal’den habersiz Teneke’yi değiştirdiler
Sefa Kaplan (Hürriyet, 26 Eylül 2007)

İlk baskısı 1955’te yapılan “Teneke”nin Milano’daki promiyerine eşi ile birlikte Yaşar Kemal de katıldı. Ancak kimsenin aklına, “Bu Teneke, hangi Teneke’ydi” diye sormak gelmedi. Çünkü Yaşar Kemal’in romanı, yeni baskılarında yayınevlerinin veya editörlerin tercihlerine göre sürekli değiştirilmişti. Üstelik bundan Yaşar Kemal’in haberi bile yoktu.
Bilkent Üniversitesi’nde doktorasını tamamlayan akademisyen Leyla Burcu Dündar, Yaşar Kemal’in ve eşi Ayşe Baban’ın da yardımıyla, 1954’te Cumhuriyet Gazetesi’nde tefrika edilen, 1955’te Varlık Yayınları tarafından ilk baskısı yapılan romanın (ilk baskı hikáye formatında) elli yıllık serüvenini takip etti. Bugünlerde İtalya’nın Milano kentindeki La Scala’da opera olarak temsil edilen “Teneke”nin elli yıllık serüveni, Türkiye’nin zihniyet dünyasındaki değişimi de seriyor gözler önüne.

Ararat, Cem, Milliyet, Tekin, Toros, Görsel Yayınları derken Yaşar Kemal’in “Teneke” isimli eseri, diğer kitaplarıyla birlikte 1995’te Adam Yayınları’nda, 2004’te ise Yapı Kredi Yayınları’ndadır (YKY). Bu arada kitap 23. baskıyı yapmıştır. İlk baskıdan başlayarak “Teneke”yi inceleyen ve “Ararat Yayınevi ile YKY’nin yayımladığı bu iki metnin arasında önemli farklar vardı” diyen Leyla Burcu Dündar, şöyle sürdürüyor sözlerini:

“Göze çarpan ilk değişiklik, metnin hatırı sayılır ölçüde Türkçeleştirilmiş oluşuydu. Ayrıca YKY’nin uyguladığı kendine has imla kuralları, okuru metnin orijinalinden hayli uzak düşürüyordu: Yerel söyleyişlerin ‘düzeltildiği,’ anlamı daha açık kılmak amacıyla sözcüklerin değiştirildiği, yer yer anlamın tamir edilemeyecek ölçüde bozulduğu, Yaşar Kemal’in sıkça başvurduğu ikilemelerin ’tekleme’ye indirgendiği, kimi sözcüklerin yerine yenisi konmaksızın atıldığı, hiçbir imlá kılavuzuna uymayan türlü hatalar yapıldığı, coğrafi referansların değiştirildiği, fiillerin zamanına müdahale edildiği türlü örneklere ek olarak, bir de tamamen atlanan birkaç cümle söz konusuydu.” (Varlık Dergisi, Sayı 1189)

Dündar, yayınevi editörleri tarafından yapılan kimi müdahalelerin yerinde olduğunu kabul etmekle birlikte, bunların yazara haber vermeden yapılmasındaki yanlışlığa işaret ediyor. Kimi değişikliklerin ise tamamen keyfi olduğunu hatırlatan Dündar, bütün bunlar karşısında Yaşar Kemal’in büyük bir şaşkınlık içine düştüğünü söylüyor: “Yaşar Kemal gibi ünlü bir yazarın yapıtının bu şekilde değişime uğratılması, editörlüğün kurumsallaşamamış oluşunun göstergesi. Editörlerin kendilerinde bu rahatlığı bulmaları da aynı şekilde yapılan işin standartlaşmamış oluşundan kaynaklanıyor bence. Yaşar Kemal, kitabının yarım asır boyunca şekilden şekle sokulduğunu öğrendiğinde -bu ülkeyi çok iyi tanıyan biri olduğu halde- hayrete düşmüştü. İtalyanların hayreti çok daha büyük olurdu sanırım.”

Bu durumda, baştaki sorumuzu tekrarlayabiliriz: La Scala’da sahnelenen “Teneke,” hangi metni esas alarak çevrilen “Teneke”ydi acaba?”